Jak rozumieć autorstwo listu
Starożytność nie tylko chrześcijańska miała odmienne od naszego rozumienie autorstwa listów czy też jakichkolwiek tekstów pisanych. Z zasady przy pisaniu dokumentów posługiwano się wykształconymi do tego osobami, których określano mianem pisarz, skryba lub sekretarz, po łacinie āmanuēnsis, czyli “ten, który jest pod ręką”. Tak było przyjęte zarówno w starożytnym Egipcie, jak i na terenie Izraela (np. znanym z imienia sekretarzem proroka Jeremiasza był Baruch, syn Neriasza).

Paweł również korzystał z pomocy skrybów przy pisaniu listów, zwłaszcza jeśli miały one charakter bardziej oficjalny, urzędowy (tzw. epistulae). Przy listach prywatnych, krótkich i osobistych (tzw. litterae), nazywanych czasami “bilecikami”, na ogół z pomocy sekretarza nie korzystano. Wśród listów Pawła możemy znaleźć i jedne, i drugie, a najczęściej przybierają one formę mieszaną. Niekiedy sam skryba wprost zdradza swoją obecność i imię, jak np. w Rz 16,22: “pozdrawiam was w Panu ja, Tertios, który napisałem ten list”. Czasami ktoś inny informuje o jego obecności, np. Piotr w 1P 5,12: “krótko, jak mi się wydaje, napisałem wam przy pomocy Silūana, wiernego brata”. Czasami pośrednio dowiadujemy się o korzystaniu z pomocy sekretarza, np. gdy przy końcu niektórych listów jest stwierdzone, że pozdrowienie należy już do Pawła (1Kor 16,21: “pozdrowienie ręką moją, Pawła”; tak samo w Kol 4,18 oraz w 2Tes 3,17, gdzie jest jeszcze dodane: “to jest znak w każdym liście, tak piszę”).

Są też dwa listy w Corpus Paulinum, które wydają się być napisanego od początku do końca przez samego Pawła. Są to: krótki i osobisty List do Filemona, w którym Paweł w trakcie przedstawiania tematu informuje: “ja, Paweł, napisałem własną ręką...” (Flm 1,19), oraz dłuższy, ale za to w bardzo emocjonalnym tonie utrzymany List do Galatów, gdzie w ramach epilogu Paweł podkreśla: “zobaczcie, jak wielkimi literami napisałem do was własnoręcznie” (Ga 6,11).

Można więc śmiało powiedzieć, że jakkolwiek mówimy o Pawłowym autorstwie listów, to i tak w większości przypadków należy przez to przyjąć autorstwo formalne. Oznaczało ono korzystanie z uwag i myśli Pawła, nakreślającego ogólny schemat listu, lub też szeroko rozumiane trwanie w duchowej i teologicznej spuściźnie wielkiego Apostoła Narodów (tzw. pseudonimia).

Redagowanie
Jakkolwiek umiejętność pisania listów była głównie domeną wykształconych do tego celu skrybów, to z kolei zdolność ich przeczytania należała do podstawowego wykształcenia epoki hellenistycznej. Uważano nawet, że kto nie umie czytać i pływać, ten jest ignorantem (po grecku idiōtēs). Tak przynajmniej informują nas historyk Herodot w Dziejach oraz pisarz i filozof Platon w Prawach. Na marginesie można dodać, że tego, który nie umiał nawet mówić po grecku, nazywano barbarzyńcą (po grecku barbaros).

Technika redagowania listów w starożytności obejmowała parę etapów: najpierw dyktowano list “na brudno” (o ile sekretarz nie pisał go od początku samodzielnie), następnie, po korekcie, przepisywano w dwu kopiach. Pierwsza kopia pozostawała u nadawcy, drugą wysyłano do odbiorcy.