Kuriozum różnych zakończeń
Pewną osobliwością Ewangelii wg św. Marka jest to, iż posiada ona parę różnych zakończeń! Jak to jest możliwe? Otóż do naszych czasów dochowało się szereg greckich manuskryptów tej Ewangelii poświadczających istnienie aż sześciu wersji jej zakończenia. Pomimo tej różnorodności można jednak ów materiał uporządkować i przedstawić następujące rozstrzygnięcia:

1) pierwotne zakończenie, sprawiające wrażenie “urwanego”, zamyka się w 16,8: “[niewiasty] wyszedłszy uciekły sprzed grobu, ogarnęło je bowiem drżenie z powodu wizji. I nikomu nic nie powiedziały. Bały się bowiem”. Ta wersja jest potwierdzona przez najważniejsze i najlepsze kodeksy greckie, takie jak Kodeks Watykański i Synajski, oraz najstarsze manuskrypty. Także część Ojców Kościoła i pisarzy pierwszych wieków potwierdza to zakończenie (Klemens Aleksandryjski, Cyprian, Tertulian, Orygenes, Euzebiusz, Hieronim),

2) tzw. dłuższe zakończenie (16,9-20), najbardziej nam znane z naszych wydań Pisma świętego, występuje aż w 99% greckich manuskryptów Ewangelii Markowej, a to oznacza, iż było najbardziej rozpowszechnione w Kościele pierwotnym. Znalazło się ono później w najsłynnieszym i najbardziej popularnym tłumaczeniu Nowego Testamentu na łacinę, czyli w Wulgacie św. Hieronima. To właśnie zakończenie zostało uznane na Soborze Trydenckim dnia 8 kwietnia 1546 roku za kanoniczne. Z punktu widzenia krytyki tekstu, różni się ono stylem i słownictwem od języka Markowego i ma wyraźny charakter połączenia w jedno odmiennych tradycji chrystofanii (czyli ukazywań się Jezusa po swoim zmartwychwstaniu), znanych z pozostałych Ewangelii (zob. Mt 28; Łk 24 i J 20). Ktoś widać pragnął “uzupełnić” brak właściwego zakończenia w Ewangelii Marka poprzez dołączenie do niej krótkiego streszczenia zharmonizowanych opisów z pozostałych Ewangelii. Jeśli tak, to “dłuższe zakończenie” musiało powstać najwcześniej po roku 100 n.e., gdy istniała już ostatnia i zarazem najmłodsza z Ewangelii kanonicznych, czyli Janowa,

3) tzw. krótsze zakończenie: “wszystko zaś to, co im zostało polecone, przekazały krótko tym, którzy byli razem z Piotrem. Po tym zaś wszystkim także sam Jezus od wschodu aż do zachodu [słońca] rozpowszechnił za ich pośrednictwem święte i niezniszalne przepowiadanie o wiecznym zbawieniu. Amen”. Takie zakończenie Ewangelii Markowej pojawia się zaledwie w jednym kodeksie greckim, a ze względu na nietypowe dla Marka słownictwo jest bardzo mało prawdopodobne, by było ono oryginalne,

4) Pozostałe zakończenia nie wnoszą nic istotnego ani ciekawego do tej kwestii i najczęściej są próbą uzgodnienia lub połączenia różnych, omówionych wcześniej, wariantów tekstu.

Po przedstawieniu tych w miarę zwięzłych informacji na temat adresatów Ewangelii, jej stylu oraz osobliwych zakończeń, pozostaje nam jeszcze omówienie tego, co najistotniejsze, czyli teologii Ewangelii wg św. Marka. Uczynimy to w następnym artykule z tej serii tematycznej.

Ks. Dr Wojciech Michniewicz