Datacja Ewangelii
Przedmiotem naszego dalszego zainteresowania jest zatem grecka wersja Ewangelii Mateuszowej, powstała w Antiochii Syryjskiej. Warto postawić pytanie, kiedy ją zredagowano? Na podstawie dość surowych wypowiedzi Jezusa przeciwko faryzeuszom, zawartych w Ewangelii, przypuszcza się, że czas jej ostatecznej redakcji przypada na drugą połowę lat osiemdziesiątych. Skąd taki wniosek? Ponieważ wzajemne animozje pomiędzy Synagogą a Kościołem doprowadziły ostatecznie na początku lat osiemdziesiątych do rozdziału między tymi wspólnotami. Odtąd już chrześcijanie pochodzenia żydowskiego nie mieli prawa modlić się wspólnie z wyznawcami judaizmu, gdyż zostali oficjalnie wyrzuceni z Synagogi decyzją Gamaliela II, a było to w roku 85. Ewangelia grecka Mateusza odzwierciedla te napięcia, uważa się więc, że czas jej ostatecznej redakcji przypada na lata 85-90.

Autorstwo
Autorem, a ściśle - redaktorem tej nowej Ewangelii, z pewnością nie był już celnik Mateusz, jak o tym zresztą wyraźnie zaświadcza św. Hieronim, tłumacz Pisma świętego na język łaciński, czyli twórca Wulgaty. W swoim dziele De viris inlustribus podaje on, iż “nie jest wystarczająco pewne, kto ją później przełożył na język grecki” (III). Prawdopodobnie był to zhellenizowany judeochrześcijanin, mieszkaniec Antiochii, znający doskonale grekę i zarazem język ojców, czyli aramejski.

Skoro nie wiemy niemal nic o redaktorze greckiej wersji Ewangelii, to możemy jednak więcej powiedzieć o jej autorze aramejskim. Ewangeliści określają go zgodnie celnikiem, ale nadają mu odmienne imiona: dla Marka i Łukasza jest on Lewim, natomiast w samej Ewangelii Mateuszowej jest nazywany Mateuszem. Czyżby chodziło o dwie różne osoby?! Raczej nie. Ciekawą wskazówką dla rozwiązania problemu jest sposób, w jaki Ewangeliści o nim mówią. U Łukasza czytamy bowiem, że “miał na imię Lewi” (5,27), to samo sugeruje Marek (2,14), natomiast w Ewangelii Mateusza powiedziano: “nazywano go Mateuszem” (9,9). Taki zwrot może wskazywać na przyjęty we wspólnocie uczniów Jezusa sposób dodatkowego dookreślanie osoby jakimś przydomkiem. Na przykład, Jezus nazwał Jana i Jakuba, synów Zebedeusza, “synami gromu” ze względu na ich gwałtowne usposobienie (Mk 3,17). Z kolei Szymon, ale nie Piotr, miał przydomek Zelota, co wskazywało nie tyle na jego gorliwość, co raczej na uprzednią przynależność do radykalnej nacjonalistycznej partii zelotów.

Jak to się jednak ma do Mateusza? Otóż jego imię w języku hebrajskim brzmi matijjah i oznacza “dar Jahwe”. Może więc “podwójne” imię Ewangelisty należy tłumaczyć następująco: naprawdę nazywał się Lewi i pochodził z pokolenia Lewiego, został poborcą podatkowym na usługach Imperium Rzymskiego, ale potem, po swoim powołaniu i nawróceniu, uczniowie przezwali go Mateuszem, bo rzeczywiście stał się prawdziwym “darem Bożym” dla wspólnoty pierwotnego Kościoła?

O dalszych losach Lewiego-Mateusza nie ma dokładnych wieści. Jedynie drugi po św. Łukaszu historyk Kościoła pierwotnego, św. Euzebiusz z Cezarei, podaje w swoim dziele Historia ecclesiastica, że Mateusz “najpierw przepowiadał Hebrajczykom, kiedy zaś powziął zamiar udać się i do innych [narodów], w języku ojczystym na piśmie przekazał swą Ewangelię, aby brak swojej obecności tym, których opuszczał, wypełnić poprzez to pismo” (III, 24,6).