Bp Papiasz podaje nam zatem istotne informacje na temat tej pierwotnej Ewangelii Mateuszowej: składała się ona wyłącznie z luźnych wypowiedzi Jezusa, a zatem bez opisów i opowiadań, i do tego spisanych w języku aramejskim. Jej autor, Mateusz, uporządkował je - zapewne łącząc w jakieś bloki tematyczne - a zaczerpnął z wcześniejszej tradycji ustnej. Różniła się więc diametralnie od znanej nam dziś Ewangelii Mateuszowej, która jest napisana po grecku i zawiera aż pięć wyraźnych wielkich mów Jezusa obok opisów szeregu uzdrowień i dialogów.

Historia transformacji
Rodzi się więc pytanie, kiedy i gdzie nastąpiła ta zmiana czy też zamiana tekstu aramejskiego na grecki, i to przy radykalnym przeredagowaniu zawartości? Odpowiedzi należy chyba szukać w historii rozwoju pierwotnej gminy chrześcijańskiej na terenie Judei, a ściśle - Jerozolimy, dla której potrzeb ten zbiór wypowiedzi Jezusa, czyli logiów, powstał. Najpierw przekazywano je niewątpliwie ustnie jako sentencje wypowiedziane przez samego Mistrza. Wkrótce jednak zaistniała konieczność zebrania ich, spisania i uporządkowania według klucza tematycznego dla celów katechetycznych. Uczynił to Mateusz, apostoł Jezusa, a dokonał tego w języku aramejskim, bo w takim właśnie języku mówiła wspólnota pierwotnego Kościoła na terenie Judei.

I tu przychodzi moment kryzysowy. Latem 66 r. wybuchają w Jerozolimie, a potem na terenie całego kraju, zamieszki przeciwko okupacji rzymskiej, które kończą się tragedią narodową na jesieni 70 r. Wtedy właśnie Rzymianie zdobyli i spalili zarówno świątynię, jak i miasto. Wielu wyznawców judaizmu, jak i judeochrześcijan, zginęło lub też musiało uciekać. Aramejska Ewangelia Mateuszowa musiała zatem powstać niewątpliwie przed rokiem 66, a zapewne nawet znaczniej, znacznie wcześniej. Uciekający judeochrześcijanie zabrali ją ze sobą najpierw do Pelli, miejscowości po drugiej stronie Jordanu na obszarze Galilei, a potem do Antiochii, wielkiej hellenistycznej metropolii położonej nad Orontesem w Syrii, dziś na terenie anektowanym przez Turcję.

Tutaj chrześcijaństwo zaczęło promieniować na dwie nowe i różniące się od siebie wspólnoty zamieszkujące to wielkie miasto: najpierw na gminę żydowską posługującą się wyłącznie językiem greckim, a następnie na pogańskich mieszkańców tej metropolii, których naturalnym językiem była także greka. Nie była to piękna greka klasyczna, lecz język uproszczony zwany koinē, czyli “wspólny” dla wszystkich mieszkańców podbitego wcześniej przez Aleksandra Macedońskiego Wschodu. Takim językiem, określanym też jako hellenistyczny, posługiwali się zatem zarówno żydowscy, jak i syryjscy obywatele Antiochii. I to właśnie dla ich potrzeb ktoś ze wspólnoty Kościoła Antiocheńskiego, znający dobrze zarówno grekę, jak i aramejski, dokonał nowej redakcji Ewangelii Mateuszowej.